"کرونا و سوگ ابراز نیافته" در نشست سوم گفتگوهای آزاد علامه بررسی شد

دکتر احمد برجعلی رییس دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی می‌گوید: زمانی که افراد امکان ابراز ناراحتی و سوگواری نداشته باشند، دچار نوعی سوگ پیچیده‌ می‌شوند؛ شرایطی که در آن عملکرد و فعالیت‌های روزمره افراد دچار اختلال می‌شود و مشکلات روحی و روانی بسیاری برای آنها پیش می‌آید.

سومین جلسه از سلسله نشست‌های گفتگوهای آزاد دانشگاه علامه با حضور دکتر احمد برجعلی رییس دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی به همت معاونت فرهنگی و اجتماعی این دانشگاه سه‌شنبه‌شب سیزدهم خردادماه به صورت مجازی در فضای اینستاگرام برگزار شد. «مهدی مهدوی زاهد» دبیر این گفت‌وگو و موضوع نشست در خصوص کرونا و سوگ ابراز نیافته بود .

آنچه در ذیل می‌خوانید شرحی از اظهارات برجعلی در این گفت‌وشنود است؛

فواید سوگواری در فرهنگ تشیع

دکتر احمد برجعلی در خصوص فواید سوگواری در فرهنگ ایرانی و بطور کلی در فرهنگ تشیع اظهار داشت: سوگواری در فرهنگ ما و در مذهب تشیع، یک فرهنگ دامنه‌دار است. سوگواری که در کشور ما وجود دارد و برای آن مراسمی مانند سوم، هفتم و چهلم وجود دارد در واقع مشکلات  سوگ را تا حدودی حل می‌کند. طی این فرایند ما انسان‌ها واقعیت را می‌پذیریم و با آن کنار می‌آییم. در هر مرگی ما با مراحل مختلف نظیر بهت، خشم پنهان، افسردگی، غمگینی و در نهایت پذیرش رو به رو هستیم؛ اما در مورد کرونا ما کمی متفاوت و متمایز بودیم. در شرایط کرونا ما با سوگ ابراز نیافته روبه‌رو شدیم. دوستان و همسایگان و آشنایان نتوانستند به دلیل شرایط موجود ابراز عاطفی و همدردی داشته‌باشند، در نتیجه این شرایط قبول واقعیت‌های موجود را تا حدودی برای ما دشوار ساخت.

برچسب کرونایی و پیامدهای آن

دکتر برجعلی در مورد برچسب کرونایی به افراد و پیامدهای حاصل از آن گفت: زمانی‌که ما هر برچسبی را بنا به دلایل مختلف به افراد می‌زنیم و در این کار به موفقیت‌هایی می‌رسیم، باید بدانیم که جامعه آسیب می‌بیند. افراد جامعه دچار انزوای اجتماعی می‌شوند و ارتباطات و تبادلات آنها دچار مشکل می‌شود. خودانگاره افراد دچار مشکل و در نتیجه مشکلات هویتی حاصل می‌شود. ما باید بدانیم همه در یک کشتی هستیم و احتمال این گونه اتفاقات برای همه ما به یکسان وجود دارد؛ بنابراین بهتر است در این شرایط به جای انگ‌زنی و کناره‌گیری از یکدیگر برای هم دعا کنیم و به یکدیگر کمک کنیم. در مورد کرونا باید انگ‌زدایی شود. اینگونه برچسب‌زنی نوعی عمل ضدانسانی است. فردی که از سوی جامعه انگ‌زده می‌شود از جامعه دور می‌شود و در نتیجه انسجام موجود در جامعه به خطر می‌افتد.

سوگ ابرازنیافته یا سوگ پیچیده

دکتر برجعلی در خصوص سوگ ابراز نیافته  گفت: در هر سوگی ما وارد یک فرایند همنوایی می‌شویم تا به این ترتیب بار عاطفی و روحی آن کاسته شود اما وقتی سوگ ابراز نمی‌شود دچار سوگ پیچیده و یا به نوعی تاخیر در سوگ می‌شویم که این موارد نیز خود را در قالب‌های متفاوت و متعدد نشان می‌دهند. برای مثال ممکن است مزمن شوند و فرد مدت زمان طولانی با این مساله درگیر شود. احساس گناه یا شرم کند و نوعی احساس دین نسبت به فرد فوت شده داشته‌باشد یا دچار مشکلات جسمی مانند زخم معده شود.  این شرایط عملکرد و فعالیت‌های فرد را در جامعه نیز با مشکل روبه‌رو می‌کند. تاخیر در سوگ نیز از دیگر عوارض سوگ ابراز نیافته است به این معنا که فرد نمی‌تواند هیجانات عاطفی خود را به موقع ابراز کند. سوگ اغراق‌آمیز و سوگ خاموش نیز از دیگر انواع سوگ پیچیده است.

من معتقدم در هر شرایطی ما باید بتوانیم احساستمان را ابراز کنیم. اگر در شرایط حال حاضر نمی‌توانیم یکدیگر را به آغوش بکشیم می‌توانیم مکالمات تلفنی داشته باشیم و در فضای مجازی شرایطی برای ابراز سوگواری خود داشته باشیم. همچنین تنها شرایطی که می‌تواند از این تبعات بکاهد برگزاری مراسم نمادین است و خانواده‌ها خود را مقصر این شرایط ندانند و احساس شرم و گناه نداشته باشند. وقتی فردی نسبت به مساله سوگ خاموش بماند دچار مشکلات و بیماری‌هایی نظیر افسردگی و اضطراب می‌شود و اینها خود نیاز به درمان طولانی مدت دارند.

سوگ به موقع پذیرش شرایط را برای ما راحت‌تر و انطباق ما را با شرایط جدید فراهم‌ می‌کند. تحقیقات نشان دادند در مورد کرونا ما با سوگ پیچیده روبه‌رو هستیم و باید کمک کنیم تا جامعه روانشناسی و ظرفیت‌های علمی ما سوگواری پیچیده را حل کند.

پیش‌بینی‌ناپذیری کرونا و تبعات آن

به گفته دکتر برجعلی، کرونا پدیده‌ای غیر قابل پیش‌بینی بود. برای مثال فردی که روی تخت بیمارستان است و بیماری سرطان دارد، شما احتمال مرگ را برای وی می‌دهید و تا حدودی خودتان را بخاطر شرایط وی آماده می‌کنید اما در مورد کرونا پیش‌بینی‌ناپذیری وجود داشت. یعنی افراد اطلاع کاملی از این بیماری نداشتند و نمی‌دانستند که واقعا و صد در صد منجر به مرگ می‌شود یا خیر. بنابراین چون کرونا پیش‌بینی‌پذیر نبود، این امر پذیرش مرگ عزیزانمان نیز سخت‌تر کرد و لذا مدت زمانی طول می‌کشد که ما آن را بپذیریم.  در نتیجه دچار نوعی سوگ پیچیده و یا ناتمام می‌شویم و به دنبال این امر مشکلات روحی و روانی دیگر حاصل می‌شود.

ترس مضاعف و اختلال در عملکرد

دکتر برجعلی در خصوص تبعات و ترس‌های ناشی از اطلاع‌رسانی در جامعه گفت: ترس دارای دو طیف است؛ یک سر طیف این است که هیچ ترسی نباشد و سر دیگر طیف این است که ترس باشد. اگر ترسی نباشد، کسی رعایت نمی‌کند و اگر ترس زیاد باشد، عملکرد را در جامعه مختل می‌کند.

ما باید ترس منطقی در جامعه ایجاد کنیم و نباید افراط و تفریطی در این زمینه صورت بگیرد. اما متاسفانه ما با یک مشکل ساختاری رو به رو هستیم. معمولا سلامت روانی را در کنار سلامت جسمانی قرار نمی‌دهیم که در اینجا می‌توانیم به نظام حکمرانی انتقاد داشته باشیم. هم در جامعه علمی و هم در سطح جامعه از ظرفیت‌های روانشناسی استفاده نمی‌شود. وقتی فرد دچار سوگ پیچیده می‌شود در واقع نیازمند حمایت به خصوص حمایت روانشناسی است تا سلامت روانی خود را بیابد.

راهکارهای برون‌رفت از شرایط سوگواری پیچیده

دکتر برجعلی در خصوص راهکارهای موثر برای برون‌رفت از شرایط سوگواری پیچیده گفت: خانواده‌های متوفی باید مراسم مجازی بگیرند. در بزرگداشت و تکریم فرد فوت شده صحبت کنند. قرآنی قرائت کنند و راجع به فعالیت‌های فرد فوت شده سخنانی داشته باشند. همسایگان، دوستان و آشنایان به جای کناره‌گیری و انگ زنی به این افراد، با آنها همدردی داشته باشند. در کنار این موارد همچنین بهتر است هم جامعه و هم این خانواده‌ها از طرفیت های روانشناسی بهره بگیرند.