به همت انجمن علمی دانشجویی تاریخ برنامه شب فرهنگی " ماه رمضان در دوره صفویه" برگزار شد

به گزارش معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی، دکتر آمنه ابراهیمی با اشاره به تاریخ نگاری دوران صفویه بوسیله سفرنامه نویسان ایرانی و خارجی، گفت: نویسندگان بسیاری در سفرنامه های خود به چگونگی برگزاری ماه رمضان در دوران صفویه اشاره کرده اند و آئین های این ماه را به رشته تحریر درآورده اند.

وی افزود: سر ژان شاردن فرانسوی یکی از سفرنامه نویسانی است که شیفته تمدن سرشار از بدایع ایرانیان است و مطالب در خور توجهی در مورد اهمیت ماه رمضان به ویژه در دربار شاهان صفوی نوشته است. در یک مورد اشاره می کند شاه عباس صفوی در ماه رمضان سفرهای خود را لغو می‌کرده است تا مجبور نشود روزه خود را بشکند. 

دکتر ابراهیمی با اشاره به سفرنامه برادران شرلی، بیان کرد: در این سفرنامه، به برهم خوردن وضعیت بازار ونیمه تعطیل شدن آن در ماه رمضان اشاره شده است.

وی عنوان کرد: در سفرنامه کاتف، از ماه رمضان به عنوان یکی از اعیاد ایرانی ها نام برده شده است و نشان می دهد که ماه رمضان برای ایرانیان مانند یک مهمانی و عید مبارک تلقی می شد. کاتف می نویسد، مردم در این ماه روزه می‌گرفتند، در روز چیزی نمی خوردند و به محض این که آفتاب غروب می‌کرد همه شروع به خوردن و آشامیدن می‌کردند و در میدان ها و معابر نمایش هایی را به اجرا در می آوردند.نکته مهمی که کاتف می نویسد این است که روزه گرفتن برای مردم اجبار نبود و این نشان می دهد آن چیزی که ما در مورد تعصبات و سخت گیری های مذهبی دوره صفوی فکر می‌کردیم در بعضی از دوران ها به ویژه شاه عباس اول حاکم نبوده است.

عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه علامه طباطبائی به سفرنامه انگلبرت کمپفر اشاره کرد و گفت: نویسنده در این سفرنامه به اهمیت ماه رمضان اشاره کرده و گفته است، مردم زمان سحر و افطار خود را با صدای توپ متوجه می شدند و در روز هم تا نزدیک غروب می خوابیدند. البته برخی روزه داران به خود سختی های بیشتری وارد می‌کردند به این صورت که زمان روزه را طولانی تر می کردند. آنها آغاز روزه را از نخستین برآمدن فلق و پایان آن را تا سلطه کامل تاریکی در نظر می گرفتند به طوری که یک رشته نخ سفید در آن سیاهی قابل تشخیص نبود. کمپفر در جایی می نویسد، شاه سلطان حسین آنقدر به روزه داری پایبند بود که همراه مردم خود روزه می‌گرفت و حاضر نبود به هیچ عنوان از روزه داری دست بکشد و حتی در شرایط سخت هم حاضر به نوشیدن یک قطره آب نبود.

وی در ادامه گفت: در سفرنامه ها به جنبه های آیینی و مراسم‌های ماه رمضان همچون برگزاری شبهای احیا، مراسم های روضه و دعا و مراسم سوگواری حضرت علی(ع) در شب بیست و یکم اشاره شده است. پیتر دلاواله در مورد عزاداری ۲۱ رمضان نوشته است، دو دسته در شهر به صورت سوگوار ظاهر می‌شدند که هر کدام نماینده یک قسمت از شهر بودند. تعداد بسیاری از سران و بزرگان کشور هم در دسته های مورد علاقه خود قرار می گرفتند، به نحوی که این دسته ها در یک موقعیت رقابتی سعی می‌کردند که سوگواری خود را به نمایش بگذارند. حتی گاهی شاه عباس به انتخاب خود با یکی از این دسته ها همراه می شد و حضور او ، رقابت را تشدید می کرد و گاهی باعث ایجاد درگیری می شد.

دکتر ابراهیمی اظهار کرد: سفرنامه نویسان به حضور درویش های افراطی در جامعه ایران نیز اشاره کرده اند. آنها در عزاداری حضرت علی(ع)، خود را با چاقو زخمی می کردند و با دادن عذاب های سخت به خود گاهی جانشان را از دست می‌دادند. مردم به این درویش ها اعتقاد داشتند و حتی به آنها مراجعه می‌کردند تا از آینده خبردار شوند.

 وی بیان کرد: عید فطر نیز از جشن هایی است که در سفرنامه ها به آن اشاره شده است. شاردن در قسمتی از سفرنامه خود به پایان ماه رمضان به عنوان یکی از جشن های ایرانی اشاره کرده است و می‌گوید آخرین روز ماه رمضان، هلال ماه ظاهر می‌شود و مردم با دیدن آن ماه، شادمانی می کنند چون ماه روزه داری به پایان رسیده است. کمپفر هم می نویسد جشن عید فطر به مدت سه روز ادامه پیدا می کرد. 

عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه علامه طباطبائی خاطر نشان کرد: بر اساس برخی نوشته ها، برای مقطع بسیار کوتاهی آیین شتر قربانی در روز عید فطر برگزار می‌شد. به این صورت که شتر را با گل مزین کرده و سه روز در شهر اصفهان می گرداندند. همراه آن شتر دسته های مردم عادی و سخنرانان مذهبی هم حرکت می‌کردند. گروهی از مردان هم با چماق مواظب بودند که کسی به شتر دست نزند. در روز عید، شتر را با ابهت کامل به قربانگاه که در دو مایلی دیوارهای شهر بود، می بردند و طبق آیین شتر را تکه تکه و به طور مساوی بین محله های شهر تقسیم می کردند و قسمتی از آن را هم به کاخ شاه می‌فرستادند. عده زیادی از مردم هم می آمدند و یک تکه از گوشت را می گرفتند، نمک سود کرده و از آن به عنوان دارو برای درمان بیمارانشان استفاده می کردند .

وی در پایان گفت: در دوره صفوی می توانیم فرهنگ‌سازی شیعه را ملاحظه کنیم. شیعه، نظام فرهنگی غالب و منحصر به فردی را در این دوره ایجاد می‌کند که باعث تحولات اجتماعی و سیاسی بسیاری می شود. یکی از وجوه این فرهنگ، ماه رمضان بود که در دوره صفوی توانسته قدرتمند و احساسات مذهبی در آن بسیار دخیل شود. البته در پاره ای از موارد هم دچار انحرافاتی شده است. روند شکل گیری فرهنگ تشیع تا به امروز به گونه‌ای پیش رفته است که حوزه همگانی فرهنگ ما به طور کامل مذهبی شده است. 

انتهای پیام/