بررسی عملکرد مجلس و وزارت ورزش و جوانان در حوزه ازدواج جوانان

ارزیابی عملکرد مجلس در اجرای قانون تسهیل ازدواج جوانان 
علی پژهان در رابطه با عملکرد مجلس در اجرای قانون تسهیل ازدواج گفت: جمعیت ایران در چهار دهه اخیر تغییرات اساسی داشته است. این تغییرات مثبت نبوده و باعث نگرانی‌هایی شده است. مسائل جمعیتی به دغدغه تبدیل شده و نمایندگان را برانگیخته که آن را در قالب قانون رصد کنند تا مانع‌زدایی کنند. در حوزه جمعیت کارهایی صورت گرفته است. مجلس پس از ۱۶ سال بحث تعالی جمعیت، ساختار جوانی جمعیت را تصویب کرد. این قوانین با یکسری واکنش‌های منفی و مثبت مواجه شدند.
وی در رابطه با ضعف قوانین افزود: ضعف اساسی این قوانین این است که برخی از بندهای آن‌ها، به‌جای استدلالی و اقناعی بودن، عامرانه هستند. در این قوانین مشاهده می‌کنیم که اهداف به‌صورت کلی بیان‌شده است. وقتی اهداف متناسب با ابزار دراین قوانین دیده نشود، حالت شعارگونه به خود می‌گیرد. وقتی حالت شعارگونه گرفته شود، جامعه و مردم بی‌اعتمادتر می‌شوند و قوانین نه‌تنها منجر به فرزندآوری و افزایش جمعیت نمی‌شود، بلکه ممکن است ضد جمعیت را در درون خود بپروراند. قوانینی که پیش‌نویس اولیه آن‌ها به تصویب رسیده است، دچار مشکلات کلی و ساختاری هستند.

علل اجرایی نشدن قانون تسهیل ازدواج 
مهدی متقی‌فر در رابطه با مشکلات اجرایی قانون گفت: از مهم‌ترین مشکلات قوانینی که در کشور، مخصوصاً در مباحث فرهنگی و اجتماعی پایه گزاری می‌شود، نداشتن الزامات اجرایی در قانون است. در قانون تسهیل مواردی که تصویب‌شده است الزام اجرایی برای دستگاه‌ها ندارد و این باعث می‌شود دستگاه‌ها نسبت به اجرایی کردن این قوانین، همت بالایی نشان ندهند.
وی افزود: در رابطه با صحبت‌های آقای پژهان، یکی از مشکلات اساسی قانون تسهیل، کلی‌گویی در اجرا است. به‌عنوان‌مثال می‌گوید دولت موظف است؛ اینکه توسط کدام بخش از دولت قرار است این امر انجام شود، بیان نشده است. در پیش‌نویس اصلاح قانون که الآن در مرکز پژوهش‌های مجلس هست، به اصلاح این موضوع می‌پردازند که دستگاه‌ها مشخص و معرفی شوند. ما هم به‌عنوان وزارت ورزش نظراتی برای اصلاح داشتیم که اگر در مجلس تصویب شود می‌تواند یک سری مشکلات در امر تسهیل ازدواج جوانان، مسکن و سربازی جوانان را برطرف کند.

 پیامدهای حذف وام ازدواج در بودجه 1401
بهزاد خلیلی، کارشناس ارشد سیاست‌گذاری عمومی در رابطه با بودجه گفت: تا سال ۱۴۰۰ لوایح بودجه یا بودجه‌های سنواتی که از سمت دولت به مجلس ارسال می‌شد به‌گونه‌ای بود که در هرکدام از تبصره‌ها به  موضوعات مختلف می‌پرداخت. به‌عنوان‌مثال: تبصره ۱۶ به تسهیلات اشاره می‌کرد. می‌گفت وام بدهیم. تبصره ۱۷ برای سلامت است. وام ازدواج ازجمله تسهیلاتی است که در تبصره ۱۶ بود و تا سال ۱۴۰۰ این‌گونه بود که دولت می‌گفت من این‌ مقدار پول دارم؛ اینکه از منابع قرض‌الحسنه به چه کسی، چقدر و چگونه بدهم را در بودجه آورده‌ام. به چه کسی یعنی اینکه به جوان بدهم؟ به مستضعف بدهم؟ به پیر بدهم؟ به چه کسی بدهم؟ چقدر بدهم؟ ۷۰ میلیون بدهم؟ ۶۰ میلیون بدهم؟ چگونه بدهم؟ یعنی ده‌ساله بدهم؟ با دوره تنفس چهار ماه بدهم؟ سفته بگیرم؟
وی افزود: امسال در راستای اصلاح ساختار بودجه آقای دکتر گفت کلیات را به مجلس ارسال می‌کنم، مجلس کلیات را تصویب کند بقیه‌اش را خودم انجام می‌دهم؛ یعنی در تبصره ۱۶ امسال این‌گونه بود که من از منابع قرض‌الحسنه جاری و پس‌انداز صد درصد- پنجاه‌درصد را استفاده می‌کنم و به چه کسی، چگونه و چه قدر می‌دهم را در آیین‌نامه‌ای که در دولت تصویب می‌شود، مشخص می‌کنم. این‌گونه شد که گفتند وام ازدواج حذف شد. از طرف دیگر معاونت جوانان «آقای یامین پور» مصاحبه می‌کردند یا توییت می‌زدند که بگویند این‌طور نیست. ما برای ترویج ازدواج آمده‌ایم؛ چگونه وام ازدواج را حذف کنیم! یک تعارض به وجود آمد و شائبه ایجاد شد که دولت وام ازدواج را حذف کرده است. عملاً هم حذف شد؛ شما بودجه را نگاه می‌کنید وام ازدواج را در آن نمی‌بینید. تا سال گذشته این‌گونه بود که می‌گفت جوان زیر ۲۳ سال پسر و دختر ۱۰۰ میلیون با دوره ده‌ساله می‌گیرند. افراد عادی هم ۷۰ میلیون می‌گرفتند. چگونه، چه قدر، به چه کسی آن معلوم بود. امسال این‌گونه نیست. منتها طبق اطلاعی که بنده دارم، مجلس موافق این تصمیم دولت نیست؛ یعنی مصر است که در متن لایحه بیاید.
مهدی متقی فر در رابطه با این موضوع اظهار کرد: اصلاً تسهیلات وام ازدواج دست سازمان‌ها نبوده است؛ یعنی در لایحه بودجه پیشنهاد می‌شود، در مجلس مصوب می‌شود بعد به دولت ابلاغ می‌شود، دولت هم به بانک مرکزی و بانک مرکزی هم به بانک‌های حامل که وام را پرداخت بکنند. امسال دولت به دو علت این کار را کرد؛ یکی به دلیل اینکه به اقتضای بوم در بعضی از مناطق وام را افزایش یا کاهش بدهد و در بعضی مناطق بازه پرداخت را جابه‌جا کند. دولت این درخواست را از مجلس داشته تا این اجازه را بدهد که این آیین‌نامه‌ به‌واسطه سازمان برنامه‌وبودجه و وزارت کشور طراحی بشود. مجلس اصرار دارد که عدد، مخاطب و بازه پرداخت را در متن بودجه بیاورید. این باید در کمیسیون‌ها بررسی بشود تا نتیجه مشخص شود.

برنامه دولت برای جوانان
مهدی متقی‌فر در رابطه با تسهیلات برای جوانان گفت: تسهیلاتی که بانک‌ها ارائه می‌دهند با مشکلاتی همراه است؛ اما مجلس اصرار برافزایش مبلغ وام دارد ولی اگر مبلغ وام افزایش پیدا کند، قادر به پرداخت آن نیستند. در قانون جوانی جمعیت و تسهیل ازدواج مواردی پیش‌بینی‌شده است؛ مانند خوابگاه‌های دانشجویی متأهلی، خوابگاه برای سربازان متأهل، مسکن ملی که در دولت سیزدهم قراراست اتفاق بیفتد، ایجاد شرایطی که بتوانند اجناس ایرانی را با مبلغ پایین‌تر در دسترس زوج‌هایی که قصد ازدواج دارند قرار بدهند. الآن بیشتر به مبلغ وام اهمیت می‌دهند. بحث این‌ها نیست.
وی ضمن اشاره به تأثیر فرهنگ ازدواج افزود: بخشی از جوانان اعتقاد به ازدواج ندارند. نباید از فرهنگ غافل شویم. فرهنگ‌سازی عامل بسزایی برای ترویج ازدواج است. اعداد و ارقام متفاوتی وجود دارد که چند جوان در سن ازدواج هستند. براساس اعداد و ارقام، در مناطق برخوردار آمار ازدواج پایین‌تر است. یک نکته قابل‌تأمل است. آمار ازدواج در تهران در مناطق بالاشهر به‌شدت پایین‌تراز مناطق میانی و پایین‌شهر است. در بحث جمعیت و طلاق هم همین‌طور است. مناطقی که برخوردار هستند آمار طلاق بالاتری نسبت به سایر مناطق دارند؛ فلذا درست است که معیشت، مسائل اقتصادی و مسکن برای جوانان اولویت دارد و باید موردتوجه قرار بگیرد؛ اما این‌ها عوامل بعدی هستند. در صدر این عوامل باید به فرهنگ‌سازی توجه کنیم. در دولت سیزدهم در وزارت ورزش و جوانان، دغدغه ما تسهیل ازدواج برای جوانان با عوامل مختلف است.

متقی‌فر افزود: بحث فرهنگ‌سازی ازدواج این نیست که شما بگویید اول معیشت را درست کنیم و بعد به ابعاد دیگر بپردازیم. در مناطق برخوردار، معیشت درست است؛ چرا جوان ازدواج نمی‌کند؟ دقیقاً در مناطق کم برخوردار، آمار ازدواج بالا است. جوانان ما سه دسته هستند. یک دسته افرادی که هیچ تصمیمی برای ازدواج ندارند. یک دسته افرادی که تصمیم بر ازدواج دارند ولی گزینه مناسبی برای ازدواج ندارند. یک دسته هم افرادی که گزینه مناسب را پیداکرده‌اند ولی مشکلات معیشتی دارند. باید به هر سه دسته توجه کرد. ما تلاشمان را می‌کنیم که وام ازدواج نسبت به تورم افزایش پیدا کند و بازپرداخت آن طولانی شود تا جوانان بتوانند پرداخت کنند. امتیازاتی که باید به متأهلین در بحث سربازی و دانشجویی ارائه شود را هم پیگیری می‌کنیم؛ اما الآن تمرکز همه‌ی دغدغه‌مندان خانواده، مسائل معیشتی است. مسائل معیشتی مهم است اما پژوهش‌ها نشان می‌دهند که ما باید در شکل‌گیری خانواده و فرزند آوری، به مسائل فرهنگی توجه کنیم.

عوامل موردتوجه کارشناسان در بازنگری قانون 
علی پژهان ضمن بیان اینکه مسائل فرهنگی و اجتماعی جوانان جزو وظایف ذاتی وزارت ورزش نیست افزود: وزارت ورزش بابت این کار بودجه‌ای دریافت نمی‌کند. پارسال و پیرارسال هزینه کرد و یکسری تشکل‌هایی راه انداخت، در قالب انیمیشن‌ و فیلم‌ تولید محتوا کرد و اقدامات بسیاری داشت. هفت هزار و شصت میلیارد هزینه کرد. بیش از 98 درصد وزارت ورزش، ورزشی است و دو درصد آن رویکرد فرهنگی دارد. چرا وزارت ورزش ایجاد شد؟ چرا امور جوانان ایجاد شد؟ اگر به تاریخ هر کشوری رجوع کنیم، وزارت ورزش دارد یا بحث جوانان ایجاد شده‌است. به خاطر تورم جوانی جمعیت در هرکشور است. به‌عنوان‌مثال وقتی درصد زیادی از جمعیت جوانان ما در ایران 24 تا 29 سال باشند، به آن تورم جوانی جمعیت می‌گویند. کشورها آمده‌اند برای این برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری کرده‌اند که بتوانند مشکلات آن‌ها را سامان بدهند و آن‌ها را به هدفی که دارند برسانند.
پژهان گفت: فعالیت‌های وزارت ورزش در آن دو درصد، بیشتر کارهای فرهنگی و تشویقی است و به همین خاطر، الآن 35 درصد جوانان ما تمایلی به ازدواج ندارند. این 35 درصد جوانانی که تمایلی به ازدواج ندارند، باید سبب‌شناسی شود. علت‌ها مشخص‌شده و اولویت‌بندی شده است؛ اما برخی از دوستان ما میگویند کار درست است. به نظر من در بحث ازدواج تحولات اجتماعی، ارزشی و نگرشی شکل‌گرفته است و تصور فرد را نسبت به خود و خانواده تغییر داده است. وقتی‌ این را تغییر داده، فرد به دنبال تحقق‌بخشی خودش است. خودخواه است. رفاه و آسایش خود را جست‌وجو می‌کند و دنبال رفاه و آسایش خودش است؛ بنابراین یک شیفت پارادایمی در حوزه ازدواج و موانع ازدواج صورت گرفته است.
وی افزود: مفهوم اقتصادی شکل‌گرفته است. درگذشته مردم زود ازدواج می‌کردند و بچه‌دار می‌شدند. کارکرد فرزند یک آبروی اجتماعی و یک قدرت بود؛ اما امروزه این نوع نگاه و نگرش عوض شده است. قبلاً فرزند تولیدکننده بود ولی امروز مصرف‌کننده است. در کنار این عوامل مواردی هم‌شکل گرفته‌است. تضعیف غریزه صیانت از نفس هم‌شکل گرفته‌است. مردم امروز، دنبال تکثیر خودشان نیستند. به دلیل جامعه مدرن یا مدرنیسم افراد به درون خودشان تبعیدشده‌اند؛ بنابراین ناامیدی در جوانان ما موج میزند. جوانان ما به آینده امیدی ندارند. کاهش رشد اقتصادی به‌تبع آن می‌تواند عوامل متعددی باشد. کاهش رشد اقتصادی می‌تواند منتج به بیکاری و خیلی از پیامدهای دیگر شود. بحث من این است که بحث ازدواج و بحث تسهیل گذاری صرفاً مربوط به وزارت ورزش نیست. دوستان وزارت ورزش همکاری کرده‌اند و نگاه فرهنگی دارند. رفتار این بزرگواران را تحسین می‌کنیم؛ اما اینکه بگوییم ذاتاً وظیفه‌ی ایشان است، نیست.
پژهان مطرح کرد که آینده خوبی در این حوزه نمی‌بیند و برای حل این مشکلات افزود: برای این مشکلاتی که جوانان دارند دولت ابتدا باید اعتمادسازی و سپس سرمایه‌گذاری کند. دولت تا دیروز به ما وعده‌ووعید می‌داد و بارها در وعده‌ها شکست خورده‌است. مردم از دولت جلوتر هستند. مردم ما مردم افغانستان یا کشورهای دیگر نیستند. به مردم افغانستان و خیلی از کشورهای دیگر توهین نشود؛ وقتی مردم جلوتر از دولت‌مردان باشند، تمام برنامه‌ریزی‌های دولت زمین‌گیر خواهد بود. دولت به وعده‌هایش عمل‌نکرده است. اول باید اعتمادسازی کند، بعد سیاست‌گذاری کند. به نظر من اگر این طرح ها بخواهند اجرا شوند؛ اگر تمام بودجه کشور را صرف آن‌ها کنیم بازهم جواب نمی‌دهد. دست مجلسی‌ها درد نکند. کار پسندیده‌ای بود، اما این را فرانسه هشت یا هفت سال پیش انجام داد. ما نسبت به این سیاست‌ها عقب هستیم. خیلی از کشورهای اروپا در سیاست‌های تشویقی به‌خصوص در حوزه سالمندی فنلاند فرانسه بعد از جنگ جهانی دوم، عملاً وارد حوزه سیاست‌گذاری‌های جمعیتی شدند. ما بعضاً بحران‌خیز هستیم. چرا همه مشکلات برای ما است؟ چرا دولت‌ها کم‌کاری کرده‌اند تا تمام مسائل امروز ظاهر شوند؟ در کشور ما مدیریت بحرانی است. مدیریت پیشگیری نیست. الآن می‌خواهیم با این حجم از جوان‌ها و بیکاری‌ها چه‌کار کنیم؟ چون مدیریت پیشگیری نداشته‌ایم. مگر قبلاً اساتید دانشگاه‌ها نمی‌گفتند؟ مگر حوزه نمی‌گفت؟ چرا عملاً اتفاقی نمی‌افتد؟ بحث مدیریت است. مدیریت مهم‌ترین چالش است. الآن میگوییم دارد این اتفاقات می‌افتد، چه کسی گوش می‌کند؟ چهار تبصره و ماده اضافه می‌کنند. به تعبیر آقای دکتر متقی فر، عملاً قانون هم اجرایی نمی‌شود؛ یا منسوخ می‌شود یا ضمانت اجرایی ندارد و بعضاً برخی از کارهایمان فقط گزارش کاری است.
وی مسئله‌ دوم را راهبردها دانست و گفت: مشکلات جمعیتی امروز، فردا و پس‌فردا هم حل نخواهد شد. سیاست‌های ما مبتنی بر حل مسئله نیست. همکاران ما در دانشگاه چالش‌های جمعیتی را توصیف و تبیین کردن. مجلس هم پیش‌قدم شد و برای این چرایی‌ها قانون‌گذاری کرد. در قالب تبصره‌ها و ماده‌های قوانینی که حمایت می‌کند، ما فقط دیدیم که راهبردها هم تعریف شدند. مسئله دوم، مسئله راهبردها بود.
وی افزود: مسئله سوم این است که سیاست‌ها مبتنی بر حل مسئله نیست. سیاست‌ها داده محور و مسئله محور نیست؛ بنابراین در آینده مشکلات مضاعف‌تر می‌شود. نمی‌خواهم امید سوز حرف بزنم. من به شما جوان‌ها و خیلی از همکارانی که برای این کشور قدمی بردارند و قلمی بزنند امیدوار هستم؛ اما به این سیاست‌های تشویقی که ایجاد شده‌ زیاد خوش‌بین نباشید. بعضاً برخی از این سیاست‌ها ضد جمعیتی را در درون خود به همراه دارد. مسئله این است که سیاست‌های جمعیتی را باید با لنزهای متفاوتی ببینیم. با یک رویکرد نمی‌شود به تبیین مسائل جمعیتی پرداخت؛ صرفاً یک دستگاه یا یک سازمان خاص، متولی فرهنگ نیست.
 
 موانع اساسی ازدواج و اقدامات راهگشای نهادهای متولی این امر
مرجان رشوند ازدواج را امری مهم دانست و گفت: من اشاره به اهمیت ازدواج افزود: متولی قضایی را وزارت جوانان گفته‌اند. ازدواج به‌عنوان واقعه اجتماعی، زیستی و فرهنگی، به خاطر نقش بنیادی که در تشکیل خانواده دارد، برای ما جمعیت‌شناس‌ها خیلی اهمیت دارد. ازدواج پیش‌زمینه‌ای برای باروری است و از اهمیت بسزایی برخوردار است.
وی نگاه تک‌بعدی را خطا دانست و مطرح کرد: اگر شما می‌خواهید چاره‌جویی کنید، باید نگاه چندبعدی داشته باشید. طبیعتاً افزایش سن ازدواج در آمارها نشان می‌دهد که به‌خصوص در کلان‌شهرهایی مثل تهران، آمار سن ازدواج از میانگین کشوری بالاتر است و در این زمینه پیشتازاست؛ بنابراین اگر می‌خواهیم علل افزایش سن ازدواج را پیدا کنیم عوامل فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، فردی و حتی عوامل خانوادگی باید دیده شود. برای اجرایی کردن تسهیل ازدواج ممکن است وزارتخانه ورزش و جوانان متولی این امر باشد، اما هر قانونی که تثبیت می‌شود، اگر قرار است اجرایی شود، نهادهای مختلفی را درگیر می‌کند.
رشوند افزود: در خصوص بحث قانون تسهیل ازدواج که در سال ۸۴ داشتیم، وقتی این قانون را مرور می‌کردم می‌دیدم در خیلی از موادی که تحت عنوان قانون و ماده اول و دوم که ۱۰ الی ۱۳ ماده این قانون داشت، شاید فقط در ماده‌ی 5 عملی شدن این قانون را مشاهده کنیم. ماده ۵ در ۴ بند تنظیم‌شده است. به‌عنوان‌مثال گفته‌اند روز اول ذی‌الحجه روز ازدواج حضرت امیر (ع) و حضرت زهرا (س) را به‌عنوان روز ازدواج جوانان نام‌گذاری کنیم. اگر یک مروری به قانون تسهیل ازدواج جوانان داشته باشید، مثلاً گفته است دولت مکلف است صندوق اندوخته ازدواج جوانان را ایجاد کند. صندوق ایجادشده است، چه نهادها، ارگان‌ها و سازمان‌هایی متولی‌ آن بوده‌اند؟ قانون اجرا نشده است؛ بنابراین باید بازنگری شود. در ماده دوم گفته‌شده علاوه بر آن باید زوجینی که نیازمند هستند، اجاره مسکن آن‌ها برحسب تشویق کمک داده شود. ما ندیدیم که این درجامعه اجرایی شود. تأکید روی روش‌های انبوه‌سازی، کوچک‌سازی و استفاده از روش‌های نوین در ساخت مسکن بود که دولت مکلف است این کارها را انجام دهد؛ اما شاهد هیچ‌کدام از این‌ها نبودیم.
وی گفت: امکانات اولیه مادی، بلوغ فکری، عاطفی، قدرت حل مسئله و... این‌ها یعنی فرد آماده ازدواج است. من در رادیو اجرا داشتم و آنجا گفتم که حداقل در جامعه فعلی، این امکانات اولیه مادی برای یک جوان بسیار سخت شده است. وقتی قانون تسهیل ازدواج که در سال ۸۴ نوشته‌شده را مرور می‌کنیم، قوانین کلی است. درباره اجرایی شدن آن، اینکه چه نهادها، ارگان‌ها و سازمان‌هایی متولی‌اش هستند و باید چه قسمتی از کار را دست بگیرند، توضیحی داده نشده‌است. در خصوص همین بحث افزایش وام ازدواج، یکی از بستگان یک سال در نوبت بود و بعد از یک سال نوبتش شد؛ بانک می‌گوید باید امتیاز دریافت وام را بیاورد. به‌عنوان‌مثال حداکثر امتیاز سیصد است و شما صد امتیاز گرفته‌اید؛ بنابراین مشمول دریافت وام نمی‌شوید. این‌ها در قوانین گفته نشده و حتی یک مورد هم که علی‌الظاهر افزایش وام داشته‌ایم وقتی شما می‌روید در مرحله اجرا و با این افراد صحبت می‌کنید، می‌بینید برای تأمین کردن ضامن و اینکه کارمند رسمی باشد، مشکل‌دارند. اگر آن ضامن را هم پیدا کنید، یک قوانینی است که هرکدام از بانک‌ها برای خودشان دارند. بنابراین معتقد هستم که شعار سنگ بزرگ نشانه نزدن است، درست است. ای‌کاش ما به‌جای اینکه کلی‌گویی داشته باشیم، قانون در دو ماده یا نهایتاً چهار ماده بیان می‌شد، اما اجرایی‌تر می‌شد.
رشوند افزود: نکته دیگر اینکه در بحث ازدواج نباید فقط از وزارت ورزش و جوانان انتظار داشته باشیم. نهادهای دیگرهم باید دست‌به‌دست هم بدهند و این مسئله که روزبه‌روز اهمیتش در جامعه ما احساس می‌شود را حل کنند. طبق پیمایشی در شهر تهران در سال 1400 داشتیم وقتی سن مناسب ازدواج رد می‌شود دختر و پسر تغییرات ارزشی و نگرشی دارند.
وی بیان کرد: نکته‌ی دیگر که در قانون تسهیل ازدواج دیده نشده است عوامل فرهنگی، اجتماعی، خانوادگی است. بیشتر بعد اقتصادی دیده‌شده است؛ اما در ازدواج‌ها جوان‌هایی هستند که بضاعت دارند و یا خانواده‌هایی دارند که حمایت می‌کنند ولی تمایلی به ازدواج ندارند. نکته‌ای که دکتر پژهان گفتند، درست است. یکی از همکاران ما پژوهشی داشتند و براساس آن 32 درصد جوانان تهرانی تمایلی به ازدواج نداشتند. این خبر بدی است و می‌تواند پیامدهای بسیار بدی برای جامعه داشته باشد.

حل مانع سربازی برای ازدواج 
بهزاد خلیلی مشکل را در عدم توجه کافی به جوانان دانست و گفت: حدود هفتاد کشور دنیا وزارت ورزش و جوانان دارند. کار ویژه جوانان چیست؟ امور جوانان فرابخشی است. ذات سازمان، وزارت و نهادی که پیرامون امور جوانان تأسیس می‌شود و فعالیت می‌کند این است که بیاید و مدیریت کند. انگار خیمه‌ای زده‌شده و آن نهاد دارد فرماندهی می‌کند و در این پیگیری‌ها امور او مانند مسکن، با وزارت مسکن است ولی پیگیری‌ آن با وزارت ورزش و جوانان است. در ایران تاکنون این اتفاق نیفتاده است. ما سال 76 سازمان ملی جوانان را تأسیس کردیم. سال 88 و 89 سازمان تربیت‌بدنی با سازمان ملی جوانان ادغام شد و وزارت شکل گرفت. الآن مطرح است که به عقب برگردیم. برخی از نماینده‌ها از مرکز پژوهش‌ها خواستند این طرح را آماده و بررسی کنند که برگردیم یا خیر. پس نهادهای امور جوانان در جمهوری اسلامی ایران جواب نداده است. سیاستمدار مدام شکل عوض می‌کند و می‌گوید سازمان نباشد، باید درسطح وزارت باشد، بعد می‌گوید وزارت هم‌ نمی‌تواند تسلط داشته باشد، پس بیاید بالاتر و ذیل معاونت قراربگیرد. مشکل این‌ها نیست! علت‌العلل اینکه امور جوانان مانند سربازی، ازدواج، مسکن، شغل مناسب و هرآن چیزی که شما فکر می‌کنید، حل نمی‌شود، این است که هر تفکر سیاسی که در رأس کار می‌آید بحث ملی است و نه سیاسی، جوانان آن‌طور که باید برایشان مهم نیست. این در مقام عمل و نظر است. البته در مقام نظر یک مقدار تفاوت دارد، منتها این بحث کلی است. شما اگر مدام نهادها را عوض کنید و بیاورید ذیل وزارت یا ذیل سازمان، اتفاق شگرفی نمی‌افتد. ما باید جور دیگری به قضیه نگاه کنیم. جناب دکتر پژهان، وزارت ورزش و جوانان اتفاقاً متولی این امر است. این قانونی که سال 99 یا 98 مصوب شد در آن ذکرشده است که وزارت ورزش باید چه‌کار کند و باید در این امر فرهنگی کار کند و اقدام کند.
وی افزود: من همین الآن از شما بپرسم شما بگویید آقای دکتر از کجا آمده‌اند می‌گویید وزارت ورزش و جوانان. پس برای شما مهم است. رئیس‌جمهور در مراسم دفاع از آقای دکتر سجادی گفتند من با امنای ورزش حرفه‌ای مشورت کردم درصورتی‌که پنجاه‌درصد مربوط به جوانان است پس بحث جوانان را با چه کسی مشورت کردید؟ می‌خواهم بگویم که این بحث فراگیراست. جوان در جامعه ما دچار یک مظلومیت خودآگاه و ناخودآگاه شده است. سیاست‌گذار این را نمی‌خواهد اما درعمل می‌بینیم این اتفاق افتاده است.
خلیلی راهکار را در عمل چندبعدی دانست و گفت: در قضیه ازدواج باید در چند سطح کنش کنیم. بعضی از مشکلات و موانع به نوع ذهنیت آقای نیکبخت برمی‌گردد. یک همچنین نگاهی دارد که من دوست دارم شغلم را انتخاب‌ کنم، خانه‌ام را بخرم و به یک حد قابل‌قبول برسانم، بعد سراغ ازدواج بروم. دوست عزیزمان یک نگاه دیگر دارد. درست است که این نوع نگاه مآثر آن چیزی است که در جامعه اتفاق می‌افتد، این بحث نگرشی است. چه چیزی باعث ایجاد چنین نگرشی شده؟ همان تقسیم‌بندی‌ای‌‌ که آقای دکتر کردند. بعضی از جوان‌ها هستند که می‌خواهند ازدواج کنند ولی نمی‌توانند؛ معلوم است که باید اسبابش را فراهم کنیم. بعضی افراد هستند که مردد هستند. این تردید از چه چیزی‌ ناشی می‌شود؟ بحث سیاست‌گذار وسط می‌آید. سیاست‌گذار می‌گوید من تمام مشکلات را درمسائل اقتصادی می‌بینم.
وی افزود: آقای دکتر راست میگویند؛ یعنی ما باید مجموعه‌ای را درنظر بگیریم، بعد میگوییم چه‌کار باید انجام بدهیم. به‌عنوان‌مثال یک نهاد می‌گوید وام ندهید؛ این باعث ایجاد نقدینگی در جامعه می‌شود. وام ندهید چون جوانان نمی‌توانند بازپرداخت کنند. گزارش تفریغ بودجه سال ۹۹ نشان می‌دهد که ۶۴ درصد از جوانان در آن سال توانستند وام دریافت کنند. حدود 30 درصد نتوانستند دریافت کنند. چرا نتوانستند؟ به‌این‌علت که بانک اهتمام لازم را نمی‌ورزد؛ یعنی حساب جیب خود را می‌کند. می‌گوید اگر این پول را بدهم، برای بازپرداختش اذیت می‌شویم. عمل غیرقانونی می‌کند. می‌گوید قانون گفته است یک ضامن، من میگویم سه ضامن. درهمین وام که از سال ۷۰  شمسی برای ازدواج می‌دهیم، ایرادات زیادی داریم و اهتمام لازم را برای هدفمند کردن آن نداریم. 
میگوییم ما این را بسپاریم به آیین‌نامه که چند ماه طول می‌کشد و انباشت متقاضی خواهیم داشت. در همین قضیه، سیاست‌گذار باید بگوید چرا جوانان در ۲۸ سالگی ازدواج می‌کنند؟ چرا خانم‌ها در ۲۳ سالگی ازدواج می‌کنند؟ می‌گوید من باید وام بدهم تا این سن را پایین بیاورم. درصورتی‌که این‌طور نیست. 
خلیلی در رابطه با آموزش عمومی و عالی افزود: سیاست‌گذار نمی‌داند که آموزش عمومی، آموزش عالی و سربازی یکی از مهم‌ترین موانع ازدواج جوانان است. این به نگرش به منِ سیاست‌گذار برمی‌گردد. آموزش عمومی و عالی درکشورما طولانی‌مدت، غیر منعطف و دربعضی از جهات ناکارآمد است. اصل ۱۰ قانون اساسی این است که تمام سیاست‌های جمهوری اسلامی باید منطبق با برنامه خانواده باشد. در راستای خانواده و نهاد خانواده باشد. 
آیا آموزش شما در راستای خانواده است یا در خدمت خانواده؟ حتی بچه مذهبی‌ها که نگرش مثبتی دارند، تمام دغدغه و نگرانی آن‌ها لطمه ندیدن درسشان است. این به معنای این نیست که ما نظام آموزش را حذف کنیم؛ بلکه اتفاقاتی است که می‌توان آن‌ها را مدریت کرد. در خیلی از کشورهای دنیا حتی از کرونا استفاده کردند و گفتند می‌شود به بحث غیرحضوری هم‌فکر کرد. 
وی اظهار کرد که سربازی کارکرش را ازدست داده و گفت: باید راجع به سربازی صحبت شود. به نظر می‌رسد سربازی کارکرد خودش را ازدست‌داده و دارد دافعه ایجاد می‌کند. سرباز پلان جدیدی ندارد که در دوره‌ای که او را به خدمت گرفته‌ایم از او استفاده کنیم. می‌خواهم به علت‌ها اشاره‌کنم.
شما یک بازه زمانی را درنظر بگیرید. الآن جوان دارد در ۲۸ سالگی وارد بازار کار می‌شود. 
چرا؟ چون قبلش ما تحصیلاتی داشتیم که خودش طولانی‌مدت بود. 
چرا؟ چون سربازی داشتیم. 
این‌ها همه را در کنار نگرشی که جوان دارد بگذارید. 
نگرشی که جوان پیدا می‌کند، این‌ها را که می‌بیند؛ من هم باشم ناامید می‌شوم. 
 برنامه‌ی دولت برای شبکه‌ی تسهیل گران 
مهدی متقی فر درباره برنامه وزارت ورزش و جوانان گفت: حدود ۲۲۰ سمن حوزه ازدواج و خانواده در وزارت ورزش و جوانان داریم. این‌ها در کل کشور سازمان‌های مردم نهادی هستند که پیگیر کارگاه‌های آموزشی و تمام امورات مربوط به حوزه ازدواج و خانواده هستند. برنامه داریم در سال آینده این سمن‌ها را تقویت کنیم و گسترش بدهیم تا بتوانیم شبکه‌های مردمی و حلقه‌های میانی را در عرصه فرهنگی مخصوصاً بحث ازدواج و تسهیل ازدواج پررنگ‌تر کنیم.
 وی افزود: باید بخشی از بودجه را به سازمان‌های مردم‌نهاد اختصاص بدهیم. گسترش سازمان‌های مردم‌نهاد درعرصه‌ی تسهیل و ترویج ازدواج، تقویت و حمایت از سازمان‌های مردم‌نهاد جزو اولویت و برنامه ما است. راه دیگر برای اینکه بتوانیم فضای تسهیل ازدواج را پیش ببریم نیست و باید حلقه‌های میانی پای‌کار بیایند.
همزمانی قانون تسهیل ازدواج و حمایت از خانواده 
علی پژهان ضمن اشاره به تشبیهات این دو قانون افزود: در مجلس یکسری اصلاحاتی صورت گرفته است و برخی موارد را هم اضافه می‌کنند. ما آینده‌ی این قوانین را تماشایی نمی‌بینیم‌؛ یعنی عملاً اجرایی نخواهند شد. نمی‌خواهم مدام بگویم دولت! ولی به نظر من دولت‌ها مانع زدایی نمی‌کنند. ساختارهای دولتی درکشورما خوب تعریف‌نشده است، دولت خودش مانع است. شما ترافیک را می‌بینید اول فکر می‌کنید تصادفی رخ‌داده است. جلوتر می‌روید می‌بینید پلیس جلوی ماشین‌ها را گرفته است؛ خود پلیس باعث به وجود آمدن یک مسئله است‌. دولت هم در جمهوری اسلامی چون ساختار اصولی‌ آن رعایت نشده است، یکسری چالش‌هایی را ایجاد می‌کند. بعضی‌اوقات برنامه نداشتن بهتر از برنامه داشتن غلط است. دولت‌ها می‌خواهند با هر ابزاری که هست مسائل را مدیریت کنند اما مدریت خلق‌الساعه است. به‌عنوان یک متولی بحث برنامه‌ریزی در حوزه‌ی فرهنگی یا بحث وزارت ورزش انتظار داشتیم که در بحث تسهیل ازدواج اگر قرار است اتفاقی صورت بگیرد، برنامه‌ها و راهبردهای شما چیست؟ شما چرا فکر می‌کنید و از کجا فهمیدید که 20 درصد از مشکلات جوانان فرهنگی است. از روی چه داده و آماری این را می‌گویید؟ چرا سیاست‌های شما داده محور نیست؟ چرا برنامه‌ریزی‌های‌ شما به سنگ می‌خورد و برمی‌گردد؟ چه کسی تاوان این‌همه مشکلات و مسائل را باید بدهد؟ تا کی این جوان باید ناامید باشد؟ در خانه‌های ما ناامیدی و بیکاری وجود دارد. همه جوانان ما از قشر تحصیل‌کرده مذهبی نیستند. فقط ۵ درصد مذهبی‌اند. از این ۳۸ یا ۳۲ درصد ازدواجی که خطاب به شما گفتیم ۳ یا ۵ درصد بچه‌های مذهبی هستند که اتفاقاً راحت‌تر ازدواج می‌کنند. برای این‌ها چه برنامه‌هایی دارید؟ کسی نمی‌گوید من می‌خواهم در حوزه‌ ازدواج یا بحث مشوق‌های جمعیتی یا مشوق‌های سیاست‌گذاری کار کنم یا اگر کسی بخواهد بگوید کارکردم؛ می‌پرسیم برنامه‌ات چیست؟ کلی‌گویی است.
متقی فر در ادامه افزود: مطلع نبودن شما از فعالیت معاونت جوانان دال برعدم فعالیت نیست. ما در مرکز تحقیقات وزارت ورزش و جوانان دقیقاً بر اساس داده عمل می‌کنیم. این ۳۵ درصد غلط است و ۴۰ درصد است. آن ۴۰ درصد ما کارکرده‌ایم. ما در مرکز تحقیقات براساس داده کار می‌کنیم. بر اساس پژوهش عمل و ‌کار می‌کنیم. این‌یک ماه که آمدم نسبت به پیش‌نویس قانون تسهیل ازدواج جلساتی را در مرکز پژوهش مجلس و کمیسیون اجتماعی مجلس داشتیم. به خاطر این اعمال‌نظرهایی که وزارت خانه دارد انجام می‌دهد، اتفاقات خوبی می‌افتد. این مطالبه را به‌حق می‌دانیم، اما نباید از روی ناامیدی و تضعیف باشد. ما می‌دانیم مشکلات وجود دارد. من از افراد منتقد براین هستم که معاونت جوانان ذیل وزارت ورزش و جوانان است؛ دلیلش این است که تحت‌الشعاع قرارمی‌گیرد. بودجه‌ی ما در ورزش هزینه می‌شود. جوان مظلوم است‌. من مدافع جوانان در مجلس هستم. استان به استان را بررسی می‌کنم. با فرماندار، استاندار و... صحبت می‌کنم. در دولت قبل دو بار ستاد ساماندهی بدون حضور رئیس‌جمهور شکل گرفت. دراین دولت این اتفاقات می‌افتد و ستاد ساماندهی‌ها در استان‌ها تعطیل بوده است، ستاد ساماندهی امور جوانان متولی پیگیری مطالبات جوانان درهراستان با حضور استاندار است. 
حجت الاسلام مهدی متقی فر افزود: همین‌جا اعلام می‌کنم، هرکس درزمینة ترویج ازدواج، تسهیل ازدواج، فرهنگ‌سازی هویت جوانان، امیدوار کردن جوانان و... طرح دارد بنده به‌عنوان وزارت ورزش و جوانان حمایت مالی می‌کنم. بنده متصدی نیستم. شما خودتان فرمودید بنده وظیفه حمایت دارم. اگر کسی طرح دارد بنده حمایت می‌کنم.
 
علی پژهان ضمن اشاره به آمار مطرح کرد: بحث طرح نیست. خودتان هم می‌دانید مهم‌ترین مشکل و چالش جوانان بحث اقتصاد، اشتغال و بیکاری است؛ برای همین می‌گویم سهم شما در بحث ازدواج ناچیزاست. من نمی‌گویم مسائل فرهنگی تأثیرگذار نیست؛ اما پنج درصد است. مشکل اصلی مشکل اقتصادی است. حالا چه اقداماتی باید صورت بگیرد را خودتان بهتر میدانید. بحث سربازی را مطرح کردید، در جهان ۲۸ کشور سربازی دارند. در ۱۸ کشور مدت آن بالای یک سال است. کشور ما جزو این ۱۸ کشور است. قانون سربازی از دوره رضاخان دو سال تصویب شد. ما همچنان طبق آن پیش می‌رویم و بازنگری نشده است. این دو سال به قول آقای خلیلی مهم‌ترین مانع ازدواج است و ما ۳ میلیون سرباز فراری داریم که سربازی نرفتند و در آینده مجرم شناخته می‌شوند. عملاً به شهروندانمان برچسب زده‌ایم. به نظر من تمامی این‌ها باید از اولویت‌های ازدواج شناخته شود زیرا دولت نمی‌تواند به چند مسئله هم‌زمان بپردازد تا در آینده بیشتر موردبررسی قرار گیرد. 

مرجان رشوند، عضو هئیت علمی گروه جمعیت‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی(ره) افزود: ما با موانع متعددی روبه‌رو هستیم. اگر مانع سربازی به شکل مطلوب برطرف شد؛ مانع بعدی هست. می‌گوید من مشکل اشتغال دارم. بحث درآمد و استقلال مالی بخصوص برای آقایان است. اگر از این مانع عبور کنیم مانع دیگر بحث تحصیلات است. تحصیلات یک مانع تلقی می‌شود و اطرافیان نه‌تنها شمارا در امر ازدواج حمایت نمی‌کنند بلکه شمارا سلب می‌کنند. من دانشجویی در دانشگاه تهران داشتم که دانشجوی خوب و موفقی بود. مورد خوبی را برای ازدواج پیدا کردند. خانواده‌ها سال‌ها همدیگر را می‌شناختند اما مادر نگاهش این بود که هنوز دارید تحصیل می‌کنید، تحصیل مانع ازدواج موفق شما خواهد شد. تحصیلات در نگاه و ارزش‌ تغییر ایجاد می‌کند. شخص به یک نقطه امن رسیده، شغل مناسب دارد، درآمد دارد اما علاقه‌ای برای ازدواج ندارد. تحقیقی که در شهر تهران انجام دادیم همین را نشان داد. اگر شما می‌خواهید برای ازدواج به‌موقع پسرها چاره‌سازی داشته باشید، بحث‌های ساختاری خیلی مهم است. اگر این‌ها برطرف نشود مسئله‌ این است که جوان زمانی که به سن سی سال برسد دیگر آن نگاه بیست‌سالگی را در مقوله ازدواج ندارد. ما شاهد تغییر ارزش و نگرش هستیم.
وی گفت: یکی دیگر از موانع شرایط اقتصادی سخت است. شرایط سخت بیشترین آسیب را به قشر مذهبی میزند. غیرمذهبی درقید این حرف‌ها نیست، روابط عاطفی دارد، هم‌فکری دارد. در تحقیقی که ما به‌صورت کیفی داشتیم می‌توان دسته‌بندی کرد که جوان‌ها نیازهای جنسی خود را چگونه برطرف می‌کنند. اینجا قشر مذهبی به مشکل می‌خورد. معضلاتی که شما در زندگی‌های زناشویی می‌بینید، بحث‌های خود ارضایی‌هایی هست که در دوران ازدواج وجود دارد؛ زیرا زمان ازدواج افزایش پیدا می‌کند و زمانی که به سن ازدواج می‌رسد از این ابزار‌های جنسی استفاده می‌کند و زمانی که وارد زندگی زناشویی می‌شود، نمی‌تواند نیاز جنسی همسر خود را مرتفع کند. اگر به‌موقع به فکر نباشید و برای این موانع چاره‌اندیشی نکنید، این افراد در آینده چالش‌هایی خواهند داشت.

بهزاد خلیلی درباره سیاست‌های جمعیتی لایحه بودجه ۱۴۰۱ مطرح کرد: زمانی که من می‌گویم نوع نگاه مهم است، همین موضوع را در قضیه ازدواج در وزارت بهداشت می‌بینید. به‌عنوان‌مثال می‌خواهید سیاست‌های جمعیتی را اتخاذ کنید، شما درهرمکان که می‌خواهید یک اقدام در حوزه جمعیت انجام دهید، باید به دنبال بهینه‌ترین راه باشید. در بحث ناباروری، وزارت بهداشت اصلاً اعتقاد نداشت که ناباروری بیماری است و باید بیمه داشته باشد. حتی در لایحه امسال هم به‌خوبی به آن پرداخته نشد. چیزی که پارسال بود را هم حذف کردند. درصورتی‌که هفت میلیون نابارور در کشور هست و بیست درصد زوج‌ها نابارورهستند. ما شش درصد ناباروری دنیا را داریم. عده‌ای بچه می‌خواهند. آقای دکتر درست فرمودند. هرچه قدر برای طرح جوانی جمعیت پول بگذارید اتفاق شگرفی نخواهد افتاد. در قضیه ناباروری بچه می‌خواهند و در تلاش هستند که اتفاقی را رقم بزنند اما ما به آن‌ها کمک نمی‌کنیم. این به مردم برنمی‌گردد، بلکه به سیاست‌گذاری برمی‌گردد. در موارد جمعیتی هم همین اتفاق است. در قضیه ازدواج این مسئله را پررنگ می‌بینیم و در امور جوانان هم همین اتفاق حاکم است. در این نگاه شما هرچه قدر طرح و پیشنهاد خوب بیاورید، هیچ پیشنهاد مؤثری در کشور رخ نمی‌دهد مگر آنکه نوع نگاه به مسائل جوانان تغییر کند.