به همت کانون محیط زیست نشست تخصصی «نقد و بررسی ساختار سرمایه انسانی محله هرندی» برگزار شد

نخستین نشست تخصصی «نقد و بررسی ساختار سرمایه انسانی محله هرندی» دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی به همت کانون محیط زیست برگزار شد و در آن مطرح شد که تعداد حاشیه‌نشین‌ها در آینده به ۳۰ میلیون می‌رسد و چنین مشکلاتی در پایتخت آلمان هم وجود دارد اما باید از از فقیر شدن بیشتر قشر متوسط جامعه جلوگیری شود.

 در این نشست که چهارشنبه، ۳ آبان در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد، علی‌اکبر اسماعیل‌پور،  مدیرعامل موسسه کارآفرینی آوای ماندگار، کیومرث ایراندوست، عضو هیئت علمی دانشگاه کردستان، بهرام صلواتی، عضو هیئت علمی موسسه مطالعات و اولاد، مشاور معاون برنامه‌ریزی و توسعه شهری شهرداری تهران  به سخنرانی پرداختند و با اعضای هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی بحث و گفت‌وگو کردند.

در ابتدای نشست، مدیر عامل موسسه کارآفرینی آوای ماندگار، در مورد موضوع «توان‌افزایی زنان راهی به سوی کاهش اشتغال کودکان» گفت: سال‌ها بود که تحلیل و بررسی داده‌ها نیاز به متخصصان و دانشگاهیان داشت که خوشبختانه امروز راهی برای تحلیل این موارد توسط دانشگاه باز شده است.

علی‌اکبر اسماعیل‌پور با اشاره به اینکه درصدی از بافت جمعیتی محله دروازه غار را مهاجران افغانی بدون مجوز تشکیل می‌دهند، گفت: برای مثال، مینا دختری که سال ۱۳۸۰ دانش‌آموز اول ابتدایی بود، ۱۳سالگی بر خلاف میلش ازدواج کرد و ۴ سال پیش همسرش مینا، او را با سه بچه ترک و به سمت آلمان مهاجرت کرد.

وی افزود: بعد از رایزنی‌های فراوان همسرش را راضی کردیم که به ایران بیاید اما او سه ماه به دست قاچاقچیان در یکی از باغ های شهریار به جرم نپرداختن هزینه سفر غیرقانونی‌اش زندانی بود که در نهایت یک ماه پیش او را آزاد کردیم.

اسماعیل‌پور در ادامه به سخن رهبری در مورد پذیرش دانش‌آموزان مهاجر بدون شناسنامه در مدرسه گفت: در حال حاضر مدارس دانش‌آموزان مهاجر بی‌شناسنامه را ثبت‌نام می‌کنند اما در ازای ثبت‌نام هر کودک ۲۵۰ هزار تومان می‌گیرند که این مبلغ برای خانواده‌ای که ۴ فرزند دارد بالاست و می‌تواند فقط دو فرزندش را به مدرسه بفرستد.

وی گفت: دسته بعدی ساکنان محله دروازه غار کولی‌های نظم‌گریزی هستند که به صورت فصلی از شهرهای مختلف به دروازه غار می‌آیند و دسته سوم ایرانیان مهاجر ترک، کرد و لر هستند که برای یافتن کار به دروازه غار مهاجرت کرده‌اند و دسته آخر ساکنین قبلی دروازه غار هستند.

مدیر عامل موسسه کارآفرینی آوای ماندگار با انتقاد از عملکرد نهادهای دولتی در منطقه دروازه غار گفت: متاسفانه در این منطقه هر نوع مواد مخدری را زیر ۳۰ ثانیه می‌توان پیدا کرد طوری که می‌شود  این رکورد را در گینش ثبت کرد.

وی کودکان کار را دو نوع دانست و گفت: اشکال پنهان کار کودکان قالی‌بافی، کار در کارگاه‌های زیرزمینی، خیاطی و  اشکال آشکار آن کار در خیابان، مکانیکی، کار در مزرعه و غیره است.

مدیر عامل موسسه کارآفرینی آوای ماندگار افزود: از بین همه این اشکال فقط به کودکان کار خیابانی توجه می‌شود چرا که به گفته خود مسئولان این نوع کودکان هستند که چهره شهر را زشت می‌کنند.

وی ادامه داد: وقتی موضوع کودکان کار برجسته شد سه کار انجام شد اول راه اندازی خانه‌های سبز و ریحانه برای دختران و پسران و همچنین ایجاد ستاد ساماندهی کودکان کار متشکل از ۱۵ نهاد که بعد از دو سال اختلاف بین شهرداری و بهزیستی خانه‌های سبز و ریحانه بسته شدند و کودکان در خیابان رها شدند.

علی‌اکبر اسماعیل‌پور در پایان گفت: مسئولان ما خود را همه‌چی‌دان می‌دانند بنابراین بدون اینکه آسیب‌شناسی دقیق انجام دهند در همه زمینه‌ها نظر می‌دهند و تناقضات زیادی بین صحبت هایشان وجود دارد.

تعداد حاشیه نشین‌ها در آینده به ۳۰ میلیون می‌رسد

در ادامه، مشاور دکتر حجت‌الله میرزایی، معاون برنامه‌ریزی، توسعه شهری و امور شوراهای شهردار تهران با اشاره به ابعاد اقتصادی سیاست‌گذاری توسعه محله هرندی گفت: سازمان بهسازی، توانمندسازی این منطقه را از سال ۱۳۸۹  آغاز کرده است.

اولاد اضافه کرد: تمام رویکردهای توانمندسازی و ارتقای قابلیت در سطح ملی نادیده گرفته می‌شود و نمی‌تواند با اقدامات درمانگر پیش برود.

وی با اشاره به مقاله‌ «سیاست‌های پست فطرتانه» گفت: متاسفانه به خاطر کودکان اقدامی نمی‌شود بلکه به خاطر اینکه کودکان چهره شهر را زشت می‌کنند و سر چهارراه‌ها مزاحم می‌شوند سیاستگذاری می‌کنیم که پست فطرتانه است و باید تغییر کند.

اولاد افزود: سازمان‌های مردم‌نهاد می‌توانند وضعیت تک‌محله‌هایی مثل هرندی را با مداخله مثبت بهبود بخشند.

مشاوره معاون برنامه‌ریزی توسعه شهری به علاقه زیاد مدیران به اسطوره اشاره کرد و گفت: کارهای پیشگیرانه مدیران نماد بیرونی ندارد و مدیریت‌شان در زمان بحران به چشم می‌آید تمایلی به اقدامات پیشگیرانه ندارند.

اولاد به رویکرد مدیران نقد جدی کرد و گفت: اگر محله هرندی را تخریب کنند و ساختمان‌های جدید بسازند، در رسانه‌ها پخش می‌شود و به چشم می‌آید، این در حالیست که پیشگیری از گسترش آسیب‌های اجتماعی و افزایش این نوع مناطق نتایج عینی کمتری دارد.

وی اقتصاد محله‌هایی مثل هرندی را بسته دانست و گفت: بسته بودن اقتصاد محله‌های فقیرنشینی مثل هرندی باعث انزوای اقتصادی آنها شده و باید راه‌هایی برای گسترش اقتصاد این مناطق به بیرون باز کنیم.

اولاد با اشاره به تفاوت محله‎‌ها در ماهیتشان گفت: بعضی از این محلات به صورت غیررسمی شکل گرفته‌اند اما بعضی از آنها قبلا مسکونی بوده‌اند و عواملی مثل شکل‌گیری بازار در این مناطق باعث حاشیه‌نشینی آنها شده است.

دولت به کمک سازمان‌های مردم‌نهاد بیاید

در بخش دیگر نشست، دکتر کیومرث ایراندوست، عضو هیئت علمی دانشگاه کردستان علت شکل‌گیری محله‌هایی مانند هرندی را مسائل اقتصادی، اجتماعی و کالبدی دانست.

وی افزود: ما در حوزه برنامه‌ریزی شهری تئوریسینی به نام «اکستاکس» داریم که در دهه ۱۹۶۰ یک شبه نظریه در مورد سکونتگاه‌های فقیرنشین و در مورد اینکه این محله‌ها فرصت هستند یا تهدید نظریاتی ارائه داد.

رئیس دانشکده هنر و معماری با اشاره به طبقه بندی «اکستاکس» گفت: این نظریه‌پرداز محله‌های فقیرنشین را به دو دسته تقسیم می‌کند، یکی سکونتگاه‌های امید که دولت در این نوع سکونتگاه‌ها باید به سمت خودیاری حمایت‌شده برود و زمینه‌های امید را بیشتر کند و سکونتگاه‌های نا امیدی که ویژگی ها و شاخص‌های متفاوتی دارند.

کیومرث ایراندوست یکی از علت‌های در این دست محلات را برآیند عملکرد کلانشهرهایی مثل تهران دانست و در ادامه با اشاره به ناکارآمدی‌هایی که باعث شکل‌گیری چنین جوامعی شده گفت: ناکارآمدی‌هایی مثل عدم عدالت، رانت، توزیع نامناسب و روند توسعه باعث شکل‌گیری چنین مناطقی شده و سازمان‌های مردم‌نهاد به تنهایی نمی‌توانند این وضعیت را سامان دهند.

ایراندوست افزود: ما نمی‌‎توانیم تنها با دو نهاد نیکوکاری در سطح محل مسئله را حل کنیم و بهبود وضعیت این محله بررسی اقتصادی، اجتماعی و کالبدشکافی این مسئله را می‌طلبد.

عضو هیئت علمی دانشگاه کردستان با اشاره به مسئله طردشدگی منطقه هرندی اظهار کرد: ما به پیشانی مردم محله هرندی داغ ننگ حاشیه‌نشین زده‌ایم، آنها را طرد کرده‌ایم و ساکنان آن را به عنوان شهروند نمی‌پذیریم، بنابراین در فرایند توسعه نمی‌توانیم از آنها انتظاری داشته باشیم.

وی تاکید کرد: به جای مبارزه با فقیر باید به مبارزه با فقیر بپردازیم و سیاست‌های بازدارنده را تعریف کنیم اما رویکرد برخی سیاستگذاران ما این است که چه کنیم افراد حاشیه‌نشین از تهران رانده شوند؟ حتی در جلسه‌ای از زبان یکی از مسئولین استانی شنیدم: تهران باید انقدر گران شود که فقرا وارد تهران نشوند.

رئیس دانشکده هنر و معماری در نقد این رویکرد گفت: با اینکار یک لایه حاشیه‌نشین جدید در آن طرف تهران مثلا اطراف اسلام‌شهر به وجود می‌آید.

عضو هیئت علمی دانشگاه کردستان به غیررسمی بودن بعضی مشاغل اشاره کرد و گفت: از زمان نوسازی و کالایی‌شدن تعریف کار هم با گذشته تفاوت پیدا کرد؛ بخش غیررسمی به عنوان بخشی که ارزش آن هیچ جا ثبت نمی‌شود و در حساب و کتابهای دولت هم نمی‌آید تعریف شد، این در حالیست که ۳۰ تا ۴۵ درصد از اقتصاد ما در بخش‌های غیررسمی می‌چرخد.

وی افزود: مرز بین بخش غیررسمی و غیرقانونی مشخص نیست، پدر خانواده‌ای که در گذشته تازه به تهران یا کلانشهر دیگری مهاجرت کرده بود از یک کار غیر رسمی ساده مثل دکه زدن یا دستفروشی کنار خیابان شروع می‌کرد و پایه زندگی خود را می‌ساخت اما در دوره جدید وضع متفاوت شده است و انتظار نسل امروز با وجود تغییرات اقتصادی تفاوت پیدا کرده.

ایراندوست در پایان رویکرد جوانان مهاجر امروزی که به کلانشهرها مهاجرت می‌کنند را نقد کرد و گفت: جوانان دنبال راه‌هایی می‌گردند که ره صدساله را یک شب طی کنند به همین سبب دچار سواستفاده قرار می‌گیرند.

از فقیر شدن قشر متوسط جامعه جلوگیری شود

مریم شریفیان‌ثانی هم بحث خود را با چند سوال بحث خود را آغاز کرد و گفت: آیا ما مسائل این محله‌ها را درست شناسایی نکرده‌ایم؟ آیا راه‌حلی برای این مسائل نداشتیم؟ آیا منابع کافی نداشتیم؟ آیا پارادایم مناسبی را انتخاب نکرده‌ایم؟

عضو هیئت علمی دانشگاه بهزیستی تاکید کرد: اقدامات اجرایی باید با پارادایم همراه باشد و گفت: رفاه اجتماعی و نگاه به خدمت‌گیرندگان از جمله پارادایم‌های پراهمیت است همچنین ما باید سلامت‌نگرانه به سیاست‌های اجتماعی و بخش رفاه اجتماعی توجه کنیم.

وی افزود: به جای آسیب‌زدایی باید نگاه پیش‌گیرانه و سلامت‌زایی داشته باشیم به طور مثال این افراد با مبالغ کمی به عنوان مستمری که زیر ۱۰۰ هزار تومان است چه تغییری می توانند در زندگی خود ایجاد کنند؟

شریفیان‌ثانی گفت: ما همیشه با یک نقشه به سراغ نیازهای اجتماعات محلی می‌رویم؛ از جایی که بیکاری، کودک‌آزاری، جرم و جنایات در آن موج می‌زند هیچ گزارشی راجع به تاریخچه و خاطرات محله وجود ندارد.

وی ادامه داد: الگوی ما همیشه خدمات اجتماعی بوده است که در این مدل مددجویان را افرادی می‌دانیم که با کمبودهایی روبرو هستند اما در مدل مبنا افراد شهروند در نظر گرفته می‌شوند و مشارکت آنها در بهبود وضعیت محله‌ای که در آن زندگی می‌کنند یک امتیاز به حساب می‌آید.

عضو هیئت علمی دانشگاه بهزیستی تصریح کرد: ما در مراحل اولیه حل مسئله هستیم و متاسفانه با توجه به تغییر شکل مسائل اجتماعی روز به روز با اشکال جدیدی که ناشی از عدم رسیدگی به مشکلات قبلی هست مواجه می شویم.

مریم شریفیان‌ثانی در پایان بر سلامت‌زایی تاکید کرد و گفت: شاید منابعی که ما داریم با دیگر کشورها متفاوت متفاوت باشد اما عامل تغییر خود انسان است و می‌توانیم با توجه به این امر توفیقات زیادی در سلامت‌زایی داشته باشیم.

مشکلات ایران در پایتخت آلمان هم وجود دارد

در ادامه نشست، عضو هیئت علمی موسسه مطالعات و مدیریت جمعیت کشور در سخنانی گفت: منابع فیزیکی و انسانی دنیا در حال جابه‌جایی است و جایی که فشار، بحران اقتصادی و فقر وجود داشته باشد باید انتظار جابه‌جایی بزرگ‌تری داشت.

دکتر بهرام صلواتی با اشاره به چهار کشور، آفریقای جنوبی، نیویورک، برلین و میلان گفت: ما در یک پروژه این چهار منطقه را در نظر گرفتیم، در این مطالعه به این نتیجه رسیدیم که کشور ما اوضاع خیلی خرابی ندارد و همه مشکلات کشور ما در این چهار شهر هم وجود دارد.

وی افزود: نیروهای کار مهاجر نسبت به نیروهای بومی کشورهای مهاجرت‌پذیر ضعف دارند و ما شاهد نابرابری در بازارهای رسمی و غیررسمی هستیم.

عضو هیئت علمی موسسه مطالعات تخصصی جمعیت کشور در پایان گفت: مسئولان پروژه منطقه‌ هرندی می‌توانند برای پیشرفت مکانیزم بهبود این منطقه از کارشناسان دیگر کشورها که تجربه مشابهی دارند کمک بگیرند.

عکس: شقایق صفی‌خانی-عطنا