لزوم تاکید بر برگزاری کرسی های آزاداندیشی در دانشگاه ها

دومین نشست سراسری کرسی های آزاداندیشی ویژه کارشناسان کرسی های آزاداندیشی در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی سراسر کشور در دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد. در بخش نخست این نشست دکتر پارساپور مدیرکل دفتر سیاست گذاری و برنامه ریزی فرهنگی و اجتماعی، دکتر حسین سلیمی ریاست دانشگاه علامه طباطبایی، دکتر ایران زاده معاون فرهنگی و اجتماعی سابق و دکتر شالچی معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، دکتر ذکیانی سرپرست انجمن حکمت و فلسفه ایران به ایراد سخنرانی پرداختند.در ادامه خانم پناهی کارشناس کرسی های آزاداندیشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری گزارشی از اهداف و رویکرد کرسی های آزاد اندیشی ارائه کرد. 

دکتر پارساپور مدیرکل دفتر سیاست گذاری و برنامه ریزی فرهنگی و اجتماعی در جمع کارشناسان کرسی های آزاداندیشی دانشگاه های سراسر کشور اظهار داشت: بی شک رشد و تعالی تاریخ تمدن بشری مرهون دو نعمت بزرگ اندیشه آزاد و آزادی اندیشیدن است که اولین نعمت به ویژگی و توانایی فرد و دومین به ویژگی جامعه و اجتماع باز می گردد که فرد در آن زندگی می کند. وی افزود: نقطه مقابل این دو خود سانسوری و دیگر سانسوری است که مانع رسیدن به حقیقت و واقعیت و موجب رکود و عقب افتادگی افراد و تمدن هاست.دکتر پارساپور اذعان کرد: باز کردن فضا به ویژه در محافل اهل فضل و دانش برای پژوهش، پرسش، نقد، بحث و گفت و گوی منطقی و عالمانه و تمرین شنیدن و فهم دیگری شرط سرزندگی، نشاط علمی و بلوغ اندیشگانی است.

مدیرکل دفتر سیاست گذاری و برنامه ریزی افزود: در سابقه تمدن اسلامی با کتاب هایی چون «توحید» شیخ صدوق و «الاحتجاج» مرحوم طبرسی و «بحارالانوار» علامه مجلسی آشنا می شویم که نمونه های ارزشمندی از فضای آزاداندیشی و مواجهه علمی و عقلانی را پیش روی ما قرار می دهند. آیات و روایات و سیره رسول خدا و اهل بیت علیهم السلام نیز نه تنها با بحث و گفت و گو و احتجاج با منکران و مخالفان و دیگر اندیشان مخالفتی ندارند، بلکه مشوق و مروج این فرهنگ متعالی هستند. وی ادامه داد: امروز بیش از گذشته نیاز به باز شدن فضا برای گفت و گوی منطقی و عقلانی در عرصه جامعه احساس می شود اما مهم تر از آن، یادگیری مهارت آزاد اندیشی و مهارت گفت و گوی منطقی است؛ گفت و گویی که طرفین آن بنا به فرمایش بلند و ارزشمند قرآن در چارچوب مشترکات قابل قبول، حجت آوری کنند. وی افزود: نهاد دانشگاه می تواند یکی از طلایی ترین فرصت ها برای آموزش این مهارت ها یعنی مهارت گفتن، شنیدن و تفکر نقادانه باشد.
دکتر پارساپور تأکید کرد: نگرش ما به کرسی های آزاداندیشی از این منظر جنبه حیاتی و کلیدی در فعالیت های فرهنگی می یابد و دانشگاهیان ما با داشتن چنین مهارتی می توانند به بسط و پاسداشت فرهنگ گفت و گو و آزاداندیشی در گستره جامعه کمک کنند و بسیاری از آسیب های موجود در گفتمان سیاسی، اجتماعی و فکری را کاهش دهند.
وی در پایان رویکردهای اصلی دفتر سیاست گذاری و برنامه ریزی فرهنگی و اجتماعی را در حوزه کرسی های آزاد اندیشی این گونه برشمرد:
الف) تأکید بر تنوع موضوعات و مباحث در حوزه های فکری، فرهنگی و علمی؛
ب) تعیین و پیشنهاد اولویت ها با توجه به فضای فرهنگی و اجتماعی دانشگاه ها؛
ج) حضور حداکثری دانشجویان از طیف های مختلف در برگزاری کرسی ها و تنوع مجریان؛
د) تأکید بر مستندسازی با هدف شناخت بیشتر وضعیت کرسی ها، سنجش و مقایسه کیفیت آنها و کمک به امر سیاست گذاری و برنامه ریزی های بعدی.

دکتر سلیمی ریاست محترم دانشگاه علامه طباطبائی دیگر سخنران افتتاحیه نشست کارشناسان کرسی های آزاداندیشی بر ضرورت وجود فضای آزاد برای هر گونه آزاداندیشی تاکید کردند. ایشان در ادامه با بررسی تاریخی و اشاره به دموکراسی مستقیم در دوران یونان باستان، شکل گیری آکادمی و اندیشه مدون در این دوره تاریخی را محصول آزاداندیشی دانستند.دکتر سلیمی با برشمردن انگاره های دینی و شیعی در ترویج آزاداندیشی، ادامه سیر تطور فکر فلسفی یونانیان را در استمرار آزاداندیشی اسلامی دیدند. رئیس بزرگترین دانشگاه علوم انسانی کشور همچنین با بررسی تاریخ دانشگاه در ایران با طرح پرسشی که چرا آکادمی جدید در ایران نتوانسته است زمینه های آزاداندیشی را فراهم آورد یکی از دلایل آن را تکنیک زدگی و کاربردی شدن دانشگاه در ایران برشمردند. وی با بیان اینکه قبل از انقلاب دانشگاه و علوم اجتماعی بیشتر در سیطره چپ روی و نگاه ایدئولوژیک چپ گرایانه بوده، رشد اندیشه ورزی در علوم اجتماعی بعد از انقلاب را جدی و قابل توجه ارزیابی کردند. ایشان در انتها با توجه به انواع زمینه های علمی و همچنین انگاره های فرهنگی و اجتماعی برای برگزاری کرسی های آزاداندیشی، تاکید بر برخی موضوعات خاص و حساس را از منظر اندیشه برای اندیشه و نه برای سپهر عمومی مثبت قلمداد کردند. همچنین ایشان خودانتقادی را برای نیل به اهداف مصرح در کرسی های آزاداندیشی واجد ارزش دانستند.

دکتر ایران زاده معاون سابق فرهنگی و اجتماعی دانشگاه علامه دیگر سخنران نشست افتتاحیه بودند. ایشان در ابتدا با اشاره به "رب ادخلنی مدخل صدق و اخرجنی مخرج صدق واجعلنی من لدنک سلطانا نصیرا" بیان داشت که ما در جهان سوء فهم و سوء تفاهم به سر می بریم. زیست انسانی ما در مواجهه با چالشهای اجتماعی و ابزار های گفتمان ساز جدید، تاب آوری خود را در حال آزمودن است.

وی افزود: گفتمان خشونت کلامی و نا پروایی در حال رواج و گسترش در بین آحاد جامعه است؛ نقش دولتی مردان و متصدیان و اربابان جراید و هژمونی رسانه در این مقوله آشکار است.بی اعتنایی به رسالت  الهی تقدم تزکیه بر تعلیم، پرهیز از گفتمان های شفاف و خرد ورزانه ، حمله های ناجوانمردانه در ساخت و بافت کلامی مغلطه آمیز، ارجاعات غیر قابل دسترسی به داده ها و رویدادهای نه چندان روشن و مغرضانه، نادیده انگاشتن حقوق شهروندی و پاسخگو نبودن، به تیرگی این مساله و آبهامات آن مدد رسانیده است. در چنین میدان اجتماعی با معادلات چند گانه مجهول که هر کدام در صدد تخریب و تاثیر گذاری مقطعی برای منافع آنی است، چاره ای جز تقویت گفت و گو ، خرد ورزی ، فرزانگی نداریم. فرهیختگی ابعادی دارد که به نظرم در بعد انسانی و کلامی و رفتارهای آرام بخش و به دور از خشونت کلامی، بسیار  از آن فاصله داریم. فرهنگ ورزی بدون درک و دریافت عمیق از ضرورتها و اقتضاءات گفتمان فرزانگی و اصالتهای ریشه دار همسو با منافع عمومی، شدنی نیست. پرسش از کار ویژه  کرسی های آزاد اندیشی و نقد همین بر ساخته ذهنی آزاد اندیشی، نقطه عزیمت به سوی مراحل بعدی است.آزاد اندیشیدن به معنی دوری از جانب داری و در سایه افق نگاه و اندیشه باز در مواجهه با دیگری معنا و مفهوم می یابد.آزاد اندیشی در  فضای سوء فهم امری دشوار است و کار شما کارشناسان کرسی های آزاد اندیشی برای گشودن ابهامات و گره های سنگین و خطیر، ارج می یابد.آزاد اندیشی کوششی است صادقانه و پویا برای ایستادن با یکدیگر و نه در مقابا همدیگر.

به صدق کوش که خورشی زاید از نفست

که از دروغ سیه روی گشت صبح ِ نخست

ایشان در ادامه خاطر نشان کرد: دیگر پذیری نقطه مبارک و راهگشایی است برای تکیه بر مفاهیم مشترک بعدی. این امر یعنی رابطه با دیگری به گشاده رویی و گشودگی در برابر جهان و انسان باز بسته است:

ما برای وصل کردن آمدیم

نی برای فصل کردن آمدیم

باری تعالی در قرآن کریم فرموده است: "و به بندگانم بگو: آنچه را که بهتر است بگویند که شیطان میانشان را به هم می زند؛ زیرا شیطان همواره  برای انسان دشمنی آشکار است." "و قل لعبادی یقول التی هی احسن ان الشیطان ینزغ بینهم ان الشیطان کان للانسان عدوا مبینا" اسراء آیه ۵۳؛  امید است کارگاههایِ موثر روش ِ  زیستن در حوزه فرهنگ، درک همدیگر، به قصد کاستن از سوء فهم ها و سوء تفاهم بیش از پیش برگزار شود تا با شناخت دیگری در آن سوی میز گفت و گو و شکیبایی و تاب آوری در برابر دُرشتی های احتمالی بتوانیم یاریگر کنشگران اجتماعی باشیم.

به عمل کار برآید به سخنرانی/ سخندانی نیست 

دکتر شالچی معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی در دومین نشست سراسری کارشناسان کرسی های های آزاد اندیشی اظهار داشت: آزاد اندیشی مسئله ای است که در بسیاری از حوزه ها تحسین می شود و بر ضرورت آن اجماع وجود دارد اما در عرصه عمل با چالش هایی هم به لحاظ ساختاری و هم به لحاظ فرهنگی مواجه می شویم و امور آن گونه که مورد انتظار است، محقق نمی شوند.
وی ضمن تشکر از حضور کارشناسان کرسی های آزاداندیشی اذعان کرد: حضور کارشناسان به عنوان کسانی که مستقیماً با موضوعات و مسائل حوزه آزاداندیشی درگیر هستند، نقطه قوت این نشست به شمار می رود.
وی در ادامه با تاکید بر زمان بر بودن فرأیند تحقق آزاد اندیشی بیان کرد: اگر فرهنگ آزاداندیشی همزاد دانشگاه است و به تعبیر مقام معظم رهبری اگر در دانشگاه آزاداندیشی نباشد، آب در هاون کوبیدن است، پس باید بایستیم و بر آن مصر باشیم. تا زمانی که دانشگاه پابرجا باشد، آزاد اندیشی نیز وجود خواهد داشت.
دکتر شالچی در پایان افزود: انقلاب اسلامی ایران در تحقق برخی اهداف خود از جمله استقلال با سرعت بالاتری عمل کرده است اما برخی از اهداف آن از جمله آزاداندیشی، بنا به ماهیت خود نیازمند زمان بیشتری هستند؛ آزادی نیازمند فرهنگ و ساختارهایی است که باید روی آن کار کرد و به تاریخ های طولانی تری اندیشید.

دکتر ذکیانی سرپرست انجمن حکمت و فلسفه ایران در دومین نشست سراسری ویژه کارشناسان کرسی های آزاد اندیشی اظهار داشت: نفس تفکر و اندیشیدن از دشوارترین کارهاست و از مهمترین دلایل آن این است که ما در مواجهه با موضوع و سخن جدید، برای تفکر باید به تجزیه و تحلیل بپردازیم اما چون دشوار است یا انجام نمیدهیم یا ترجیح می دهیم از دیگری بپرسیم. به همین ترتیب فراهم کردن فضای اندیشه و کرسی های آزاد اندیشی نیز دشوار است؛ پس ابتدا ضروری است هنر تفکر و تجزیه و تحلیل را در خود تقویت کنیم.
وی با اشاره به نقش و کارکرد نظام آموزشی در توسعه آزاداندیشی بیان کرد: نظام آموزشی حافظه محور گرچه اطلاعات زیادی به فرد می دهد اما به همان اندازه او را از قدرت تجزیه و تحلیل عقلانی بهره مند نمی سازد؛ بلکه حتی این امر سرآغاز انحطاط عقلانی است.
دکتر ذکیانی اذعان کرد: ایجاد فضا و محیط آزاد گفت و گو از مهم ترین شرایط آماده سازی دانشجویان برای اندیشیدن است.
سرپرست انجمن حکمت و فلسفه ایران ادامه داد: گفت و گوی حقیقی مستلزم عدم مطلق انگاری است. در غیر این صورت تضارب آرا هرگز شکل نخواهد گرفت.
دکتر ذکیانی در پایان ضمن توضیح روحیه نقادی به عنوان یکی از ملزومات آزاداندیشی، لغزشگاه های اندیشه را به روایت قرآن این گونه برشمردند:
۱. پیروی از آباء و اجداد؛
۲. پیروی از بزرگان قوم و اندیشه؛
۳. پیروی از هوای نفس؛
۴. پیروی از گمان بجای یقین و علم.